Grace Presupposes Nature: The Structure of the Summa and an Illustration by the Virtue of Patience in Light of Christ

The first part of this essay argues that the very structure and ordering of Thomas Aquinas’ Summa Theologiae manifests a departure from the typical theological position of his time regarding natural acquired virtues. Resting on a conviction that grace presupposes nature, Aquinas uniquely holds that natural virtues perfective of human nature can be acquired prior to grace, which can be elevated and incorporated by grace into the properly Christian life. The second part of this essay offers a case study of the virtue of patience that illustrates the argument of the first part of the paper.

CONHECIMENTO E PARTICIPAÇÃO NAS RAZÕES ETERNAS EM TOMÁS DE AQUINO: DUAS LEITURAS

O artigo analisa duas leituras sobre o papel da noção de participação em nosso conhecimento das razões eternas de Deus, de acordo com Tomás de Aquino. O texto parte da noção de participação presente na Summa theologiae (STh. Ia q. 84, a. 5) e depois se confronta com as leituras de Cornelio Fabro e Lima Vaz. Ambos admitem uma via platonica constitutiva da noção de participação para nosso acesso às razões eternas. Argumenta-se que a leitura de Lima Vaz alcança uma maior inteligibilidade da postura de Tomás de Aquino ao repensar a própria estrutura metódica da metafísica. Lima Vaz, ao contrário de Fabro, reconhece um círculo de compreensão do Absoluto que permaneceu irrefletido em Tomás de Aquino. Por fim, são extraídas algumas consequências de um breve confronto com as duas leituras, na tentativa de propor uma perspectiva hermenêutica na dialética da participação.

Reading Ancient and Medieval Philosophers after Vollenhoven

This is a study of D. H. Th. Vollenhoven’s type-focused historiography of philosophy and its development with respect to pre-Socratic philosophy. It uses the work of Pierre Hadot on philosophical askesis, the work of Martha Nussbaum on therapeutic argument, and recent work on the transformative character of Aquinas’s Summa contra Gentiles and Summa theologiae to question some of the central assumptions of Vollenhoven’s methodology. In the process, Vollenhoven’s practice is compared to and contrasted with the historiographical practice of Aristotle in his Metaphysics. What emerges is a way to acknowledge the continued worth of type-focused reading and the religious intuitions that gave rise to it, but on the basis of different methodological assumptions and to different historiographical effects.

Stvoriteljsko–providnosna struktura prema Tomi Akvinskomu

Čovjek se u svojoj naravnoj težnji za istinom pita o početcima postojanja i o načinu funkcioniranja svijeta — ne samo u pojedinim prirodnim zakonitostima, nego ga zanima i logos svijeta kao cjeline. Odgovor Tome Akvinskoga moguće je prikazati kroz stvoriteljsko–providnosnu strukturu. U radu su na sintetičan način prikazane detaljne Akvinčeve analize pitanja o stvaranju, providnosti i upravljanju, kao što su razrađene u njegovim djelima Summa theologiae, Summa contra gentiles i Quaestiones disputatae de veritate. Razumijevanje pojmova stvaranja, kao božanskoga djelovanja kojim cijelo biće proizlazi iz univerzalnoga uzroka svega bitka, i providnosti, kao Božjega atributa znanja i volje o privođenju svega k svrsi, omogućuje uvid u jedinstvenu strukturu svijeta kojemu je i prvo načelo proizlaženja i konačna svrha Bog u svojoj dobroti.

En torno a una copia inédita de la primera edición frustrada de la Summa sacramentorum (1541). El epitomizador Tomás de Chaves y la circulación manuscrita de las lecciones de Francisco de Vitoria In IV Sent

Mientras que las lecciones de Vitoria sobre la Summa Theologiae de Tomás de Aquino y sus relecciones sobre los llamados ‘asuntos de Indias’ han sido editadas, traducidas y bastante trabajadas por la historiografía precedente, hasta el punto de dar lugar, en algunos casos, a una literatura repetitiva y tediosa, las lecciones que en los cursos 1529-31 y 1538-39 dedicó al IV de las Sentencias de Pedro Lombardo permanecen inéditas, siendo difícil incluso encontrar literatura al respecto. Este artículo demuestra que fue, precisamente, esta parte de la producción intelectual de Vitoria la que discípulos como Tomás de Chaves comenzaron a hacer circular en manuscritos ya durante la vida del maestro. Los esfuerzos de Chaves quien, como probamos en el artículo gracias al hallazgo de un manuscrito inédito, ya en 1541 tenía listo un compendio sobre la teología sacramental y pragmática de Vitoria —compendio que sólo pudo ver la luz en 1560, bajo el título Summa sacramentorum ecclesiae—, deben ser vistos como un episodio clave en la consolidación de la fama póstuma de Vitoria y la emergencia de la Escuela de Salamanca.

Η πρόσληψη του δυτικού σχολαστικισμού στο Ύστερο Βυζάντιο

Η παρούσα διδακτορική διατριβή επικεντρώνεται στην πρόσληψη του δυτικού σχολαστικισμού κατά το Ύστερο Βυζάντιο, όπως αντικατοπτρίζεται στο μέρος της επιτομής του Γεώργιου Σχολάριου-Γεννάδιου B’ Περὶ τῶν παθῶν τῆς ψυχῆς γενικώτερον (Des Passions) του κεφαλαίου Περί των παθών της ψυχής (De passionibus animae, q. 22-48), του έργου Σούμα Θεολογική (Summa Theologiae, ST) του Θωμά Ακινάτη. Η ερμηνεία και τα σχόλια του Σχολάριου αναφορικά με τα πάθη απαντώνται στον έκτο τόμο της συλλογής των Απάντων του (Œuvres Complètes de Gennadios Scholarios, Γενναδίου τοῦ Σχολαρίου Ἅπαντα τὰ Εὑρισκόμενα. Επιμέλεια L. Petit, Χ. Siderides & Μ. Jugie. T. I-VIII. Paris: Maison de la Bonne Presse, 1928-1936). Η μελέτη της επιτομής οδήγησε στη μετάφραση και στην ερμηνευτική προσέγγιση τόσο των συγκεκριμένων κεφαλαίων όσο και διαφόρων άλλων χωρίων από το έργο του, αλλά και στη μετάφραση και ερμηνεία του αντίστοιχου μέρους της ST του Θωμά Ακινάτη («Prima Secundae Summae Theologiae. A Quaestione 1 ad Quaestionem LXX». Στο Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P. M. edita. Vol. 6. Ad Codices Manuscriptos Vaticanos Exacta. Romae: Ex Typographia Polyglotta, 1891).Η έρευνα και τα στοιχεία που αφορούν τις επιτομές βεβαιώνουν ότι πρόκειται για μια πηγή κατά το πολύ ανεξερεύνητη. Η συγκριτική μελέτη των θέσεων του Γεννάδιου και του Θωμά Ακινάτη προσεγγίζεται κυρίως μέσω της επιτομής του πρώτου στο έργο του δεύτερου. Η μελέτη αυτού του θέματος κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντική, δεδομένου ότι τα κείμενα του Γεννάδιου δεν έχουν ερευνηθεί επισταμένως. Έτσι, ένας από τους στόχους αυτής της διατριβής είναι η αποσαφήνιση των φιλοσοφικών και θεολογικών επιρροών και επιδράσεων στη σκέψη του Σχολάριου.Η επιτομή των άρθρων 22 έως 48 που χρησιμοποιούνται στην παρούσα μελέτη, αντιπαραβάλλονται με τα αντίστοιχα άρθρα του λατινικού πρωτοτύπου, τα οποία αντιστοιχούν στο πρώτο του δευτέρου μέρος (Ιa- IIae) της ST. Η παρούσα έρευνα περιορίστηκε στη σύγκριση των κειμένων αναφορικά με το μέρος όπου εξετάζονται τα πάθη.Στα δύο πρώτα κεφάλαια της παρούσας μελέτης επιχειρείται η αναλυτική παρουσίαση διαφόρων οπτικών του έργου και της δράσης του Γεώργιου Σχολάριου. Ειδικότερα εξετάζονται σημαντικές πλευρές του βίου του που επέδρασαν και διαμόρφωσαν το επαγγελματικό, θεολογικό, φιλοσοφικό, διδακτικό, συγγραφικό, μοναστικό και πατριαρχικό του έργο. Έπειτα αξιολογείται η θέση του ανάμεσα στη δυτική και ανατολική παράδοση, και συγκεκριμένα η στάση του απέναντι στον δυτικό σχολαστικισμό, στη διαμάχη μεταξύ αριστοτελικών-πλατωνικών, ο θωμισμός και ο παλαμισμός του, καθώς επίσης πραγματοποιείται μια εκτίμηση της επιρροής της δράσης και του έργου του στους μεταγενέστερους διανοητές.Στο κύριο μέρος της μελέτης αντιπαραβάλλονται τα κείμενα των δύο διανοητών και προσδιορίζονται ερμηνευτικά οι επί μέρους συγκλίσεις και αποκλίσεις τους. Η διατριβή ακολουθεί την κατάταξη που ως επί το πλείστον τηρείται από τον βυζαντινό διανοητή, η οποία τίθεται βεβαίως εξαρχής από τον Ακινάτη. Έτσι, πρώτον προσεγγίζονται τα πάθη εν γένει, ο ορισμός τους, η σχέση τους με την ψυχή, η τάξη τους και η διαφορά μεταξύ τους· δεύτερον τα επί μέρους πάθη, οι αιτίες, τα αποτελέσματά τους, η σχέση τους με το καλό και το κακό, αλλά και με την αρετή και την κακία και σε ορισμένες περιπτώσεις η ειδική φύση τους ή η θεραπεία τους. Τα πάθη που εξετάζονται είναι ο έρως, το μίσος, η επιθυμία, η ηδονή, η οδύνη, ο φόβος, η τόλμη και η οργή.Η επιτομή του Σχολάριου, πέραν της καθ’ αυτής αξίας της, βεβαιώνει την άποψη περί της άμεσης επιρροής του Αριστοτέλη στη διανόηση του Ακινάτη, τη διαμόρφωση του κειμένου του Σχολάριου με όρους, έννοιες, συγκρίσεις και ηθικούς προβληματισμούς με τον διαλεκτικό αριστοτελικό τρόπο που διαμορφώνει και τον θωμικό τρόπο.Η συγκριτική προσέγγιση που επιχειρείται αναδεικνύει την υπάρχουσα σύγκλιση μεταξύ των ιδεών του Σχολάριου και του Ακινάτη, χωρίς να υποτιμάται η διάστασή τους, σε σημεία όπου αυτή συμβαίνει.

Accountability as a Sub-Type of Justice: Reflections on ‘Obedience’ and ‘Religion’ in Aquinas’s Summa Theologiae

This article proposes that we recognize ‘accountability’ as a forward-looking virtue, which disposes its possessors to live accountably in relation to those to whom they are rightly answerable, and which can be sub-divided into ‘particular accountability’, exercised within specific and limited relationships, and ‘ultimate accountability’, regarding the shape of one’s life as a whole. The article then proposes that these two forms of accountability find close analogues in two virtues which Thomas Aquinas described as ‘annexed to justice’, namely ‘obedience’ (accountability to human superiors) and ‘religion’ (accountability to God).