Języki mniejszości

Minority LanguagesReview Helena Krasowska, Języki mniejszości: Status, prestiż, dwujęzyczność, wielojęzyczność [Minority Languages: Status, Prestige, Bilingualism, Mutilingualism], Warszawa: Studium Europy Wschodniej, Uniwersytet Warszawski, 2020, 226 pp.This review presents an academic textbook by Helena Krasowska. The article outlines issues discussed in the work, and presents the reviewer’s theoretical and practical observations, which are based on her own empirical research. Języki mniejszościRecenzjaHelena Krasowska, Języki mniejszości. Status, prestiż, dwujęzyczność, wielojęzyczność, Warszawa: Studium Europy Wschodniej, Uniwersytet Warszawski, 2020, 226 ss.Recenzja przedstawia podręcznik akademicki autorstwa Heleny Krasowskiej. Zostały tu omówione zarówno poszczególne zagadnienia poruszane w pracy, jak również teoretyczne i praktyczne rozważania, którymi autorka dzieli się na podstawie własnych badań empirycznych.

Language Contact Between Lithuanian and Polish in the Historical Anthroponymy of Kėdainiai Town of the Seventeenth and Eighteenth Centuries

Language Contact Between Lithuanian and Polish in the Historical Anthroponymy of Kėdainiai Town of the Seventeenth and Eighteenth CenturiesThis article presents Lithuanian naming trends specific to residents of Kėdainiai in the seventeenth and eighteenth centuries, underlining characteristic cases of Polonisation of their personal names and the most significant factors that affected the recording of anthroponyms in town books. Historical records from the seventeenth and eighteenth centuries (24 Kėdainiai register books from 1623–1799) were used to extract 505 cases of names of Kėdainiai residents. For comparison, the study also considers examples from the 1752–1799 register of christenings kept by St George’s Church of Kėdainiai Parish. The sources under consideration mostly relied on the binary nomination model (using a name and a surname or a personal name that performed the function of the latter), where the first component was a Christian name written in Polish or Latin. In seventeenth-century records, surnames were Polonised: obvious cases of phonetic alterations were noted, some surnames had no endings, some Lithuanian patronymic and diminutive suffixes were replaced with Slavic suffixes, and Slavic patronymic suffixes -evič, -ovič were added to names without suffixes. However, the Slavicisation of anthroponyms particular to Kėdainiai residents in the seventeenth century was not very intense due to extralinguistic and historical circumstances. In the Grand Duchy of Lithuania, the town of Kėdainiai was a Reformist centre of Lithuanianness, and the Lithuanian language was used in the public life of the town. This element of Lithuanianness can also be noticed in the analysed historical sources. Anthroponyms were mostly Polonised in Kėdainiai register books from the eighteenth century. Slavic patronymic suffixes -evič, -ovič were predominant in this period. Litewsko-polskie kontakty językowe w historycznej antroponimii siedemnasto- i osiemnastowiecznych KiejdanNiniejszy artykuł omawia litewskie tendencje antroponimiczne charakterystyczne dla mieszkańców Kiejdan w XVII i XVIII wieku, podkreślając charakterystyczne przypadki polonizacji oraz najistotniejsze czynniki, które wpłynęły na zapis antroponimów w księgach miejskich. Z siedemnasto- i osiemnastowiecznych zapisów (24 księgi miejskie z lat 1623–1799) wyekstrahowano 505 przypadków nazwisk mieszkańców Kiejdan. Dla porównania, w opracowaniu uwzględniono również przykłady z księgi chrztów z lat 1752–1799, prowadzonej przez kościół parafialny św. Jerzego w Kiejdanach. W omawianych zapisach źródłowych stosowano głównie antroponimy o modelu dwuczłonowym (użycie imienia i nazwiska lub imienia, które pełniło funkcję nazwiska), gdzie pierwszym elementem było imię chrzestne zapisywane po polsku lub po łacinie. W zapisach siedemnastowiecznych nazwiska polonizowano: odnotowano oczywiste przypadki zmian fonetycznych, niektóre nazwiska nie miały końcówek, niektóre litewskie przyrostki patronimiczne i deminutywne zastępowano przyrostkami słowiańskimi, słowiańskie przyrostki patronimiczne -ewicz, -owicz dodawano do nazwisk, które nie miały przyrostków. Mimo że slawizacja antroponimów była charakterystyczna dla Kiejdan w XVII wieku, nie była jednak szczególnie intensywna ze względu na uwarunkowania pozajęzykowe i historyczne. Kiejdany były ośrodkiem reformacji i litewskości, który posługiwał się językiem litewskim w życiu publicznym miasta. Ten element litewskości można również dostrzec w analizowanych źródłach historycznych. W księgach kiejdańskich z XVIII wieku antroponimy występują przeważnie w formach spolszczonych. W tym okresie dominowały słowiańskie przyrostki patronimiczne -ewicz, -owicz.

Profesor Iryda Grek-Pabisowa (1932–2021)

Professor Iryda Grek-Pabisowa (1932–2021)This article presents the profile of Iryda Grek-Pabisowa, a renowned linguist, associated with the Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences for sixty years. She was a long-serving head of North Borderland Polish, and the deputy director of the Institute for two terms (1996–2003). She was a pioneer of research on the language and culture of Old Believers in Poland, and the language of Poles in Belarus and Lithuania. The most important research areas on which she focused were dialectology and lexicography: the study and description of the subdialects of Old Believers living in Poland (e.g. A Dictionary of the Dialect of Old Believers Living in Poland), the Russian language (e.g. The Great Russian-Polish Dictionary) and North Borderland Polish (7 monographs and A Dictionary of the Spoken Polish of the North-Eastern Borderland). She is the author or co-author of about 160 articles, 11 monographs and 7 dictionaries. In 1974–2003 she was associated with the journal Acta Baltico-Slavica, initially as its secretary and then editor-in-chief. Profesor Iryda Grek-Pabisowa (1932–2021) Opracowanie przedstawia sylwetkę Irydy Grek-Pabisowej, znanej językoznawczyni przez 60 lat związanej z Instytutem Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Przez wiele lat kierowała Pracownią Polszczyzny Północnokresowej. Przez dwie kadencje pełniła funkcję wicedyrektorki ds. naukowych w IS PAN (1996–2003). Była prekursorką badań języka i kultury staroobrzędowców w Polsce oraz języka Polaków na Białorusi i Litwie. Do najważniejszych kierunków badawczych należały dialektologia i leksykografia: badanie i opis gwar staroobrzędowców mieszkających w Polsce (m.in. Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce), język rosyjski (m.in. Wielki słownik rosyjsko-polski) oraz polszczyzna północnokresowa (7 monografii oraz Słownik mówionej polszczyzny północnokresowej). Jest autorką lub współautorką około 160 artykułów, 11 monografii i 7 słowników. W latach 1974–2003 była związana z rocznikiem „Acta Baltico-Slavica”, początkowo jako sekretarz, a następnie jako redaktor naczelna.

Dwujęzyczność polsko-niemiecka w powiecie pilskim, czarnkowsko-trzcianeckim i złotowskim: zarządzanie językiem w trzech pokoleniach na podstawie reprezentatywnych biografii językowych

Polish-German Bilingualism in the Piła, Czarnków-Trzcianka and Złotów Districts: A Study of Language Management in Three Generations Based on Representative Language BiographiesAs part of the project entitled “Language across generations: Contact induced change in morpho-syntax in German-Polish bilingual speech”, members of the research team conducted interviews in Polish and German with 124 bilingual persons in Poland and Germany, including 14 in the Piła, Czarnków-Trzcianka and Złotów districts. Before 1945, Piła and Złotów belonged to the German province of Pomerania, and when the borders were moved both towns became part of Poland. This brought a complete change of the social, geopolitical and language reality of the inhabitants of the region. In the People’s Republic of Poland, efforts were made to eliminate the German language. The situation changed again after the breakthrough of 1989, when the German minority in Poland was officially recognised. On the basis of three language biographies of people born in the 1920s, 1930s and 1950s, which are representative for the Piła-Złotów region, this study presents how the language ideology of linking one country with one language operated over three generations of speakers. It also considers language management at the micro level, taking into account the changes which occurred in 1945 and 1989. Dwujęzyczność polsko-niemiecka w powiecie pilskim, czarnkowsko-trzcianeckim i złotowskim: zarządzanie językiem w trzech pokoleniach na podstawie reprezentatywnych biografii językowychW ramach grantu „Pokoleniowe zróżnicowanie języka: zmiany morfosyntaktyczne wywołane przez polsko-niemiecki kontakt językowy w mowie osób dwujęzycznych” przeprowadzono wywiady ze stu dwudziestoma czterema osobami dwujęzycznymi w Polsce i w Niemczech w języku polskim i niemieckim, w tym w powiecie pilskim, czarnkowsko-trzcianeckim i złotowskim – z czternastoma osobami. Piła i Złotów należały przed 1945 rokiem do niemieckiej Prowincji Pomorza, a po przesunięciu granic oba miasta znalazły się w Polsce. Rzeczywistość społeczna, geopolityczna i językowa mieszkańców regionu całkowicie się zmieniła. W PRL dążono do wyeliminowania języka niemieckiego. Sytuacja ponownie uległa zmianie po przełomie 1989 roku, kiedy to uznano mniejszość niemiecką w Polsce. Na podstawie trzech biografii językowych osób urodzonych w latach 20., 30. i 50. XX wieku, reprezentatywnych dla regionu pilsko-złotowskiego, pokazano, jak na przestrzeni trzech pokoleń mówców funkcjonowała ideologia językowa łączenia jednego państwa z jednym językiem oraz przedstawiono zarządzanie językami na poziomie mikro z uwzględnieniem cezur czasowych 1945 i 1989 roku.

Z badań nad łotewską leksyką gwarową

From the Research on Latvian Dialectal LexisReview Benita Laumane, Zvejasrīku nosaukumi latvijas piekrastē [Names of Fishing Gear on the Latvian Coast], Liepāja: Liepājas Universitāte, Kurzemes Humanitārais institūts, 2019, 507 pp.This article is a review of the work entitled Zvejasrīku nosaukumi latvijas piekrastē [Names of Fishing Gear on the Latvian Coast], written by the Latvian linguist from Liepāja – Benita Laumane. The study consists of two major parts. The first one, divided into thematic sections, presents the vocabulary related to coastal sea fishing (1: Sea fishing and fishing gear; 2: Hook gear; 3: The organisation of fishing; 4: Fish processing). The second part is devoted to the linguistic characteristics of the lexemes under discussion (phonetics, grammar, etymology, geographical extent). Z badań nad łotewską leksyką gwarowąRecenzjaBenita Laumane, Zvejasrīku nosaukumi latvijas piekrastē [Nazwy narzędzi połowowych na wybrzeżu łotewskim], Liepāja: Liepājas Universitāte, Kurzemes Humanitārais institūts, 2019, 507 pp.Tekst stanowi recenzję książki pt. Zvejasrīku nosaukumi latvijas piekrastē [Nazwy narzędzi połowowych na wybrzeżu łotewskim], napisanej przez łotewską lingwistkę z Lipawy, Benitę Laumane. Badaczka wydzieliła w monografii dwie podstawowe części. W pierwszej, z podziałem na grupy tematyczne, opisała słownictwo związane z przybrzeżnym rybołówstwem morskim (1. Rybołówstwo morskie i sprzęt połowowy; 2. Sprzęt rybacki; 3. Organizacja życia rybackiego; 4. Przetwórstwo ryb). Część druga poświęcona została charakterystyce językowej omawianych leksemów (fonetyka, gramatyka, etymologia, zasięg geograficzny).

Intertekst Wilna w twórczości Vaidotasa Daunysa

The Intertext of Vilnius in the Works of Vaidotas DaunysThe aim of the present article is to analyse the intertext of Vilnius in the works of the Lithuanian poet, essayist and editor Vaidotas Daunys (1958–1995) by drawing on the categories of intertextuality and intertext (J. Kristeva, R. Barthes, M. Riffaterre, M. Głowiński, S. Balbus, R. Nycz). In Daunys’ poems and essays, the reader perceives Vilnius as a mental construct, multilayered structure of meaning or a complex metaphor referring to a specific place on the map of north-eastern Europe, the political centre of the independent Republic of Lithuania since 1990. His debut collection Metų laikai [The Four Seasons, 1985] containing his early lyrics deals with urban themes, which will also become one of the recurrent motifs in his essays. This collection introduces themes, metaphors and symbols developed and recreated by the author over the following decades: the city of myth, the city of nature, the city of faith. In his poetry, Daunys illustrates how the personal and psychological city (the individualized place of the lyrical subject, where the history takes place here and now) evolves into the meta-city and philosophy of the city (Vilnius as a timeless and sacred city, with strong communal bonds). Daunys was a gifted observer, therefore, in his works (and artistic activities), at the aesthetic, ethical, philosophical and theological levels, he consequently and skilfully presented Vilnius as the central place of his homeland where multiple voices can be heard, as the Baltic cradle of Lithuanian culture and the home to many languages, cultures and nations. His source of inspiration was Lithuanian and European cultures (mainly literature oscillating between existential and ontological questions; Christian and existential philosophy; but also history, music, architecture and photography), based on the solid Christian foundation (the Bible). Translated into the language of the modern city and experience of the watershed years, these sources, displaying various forms of intertextuality, have created a multilayered web of meanings that Vilnius entails. Intertekst Wilna w twórczości Vaidotasa DaunysaCelem artykułu jest opis i analiza intertekstu Wilna w twórczości litewskiego poety, eseisty i wydawcy Vaidotasa Daunysa (1958–1995). Do realizacji zadania zostały wykorzystane kategorie intertekstualności i intertekstu (J. Kristeva, R. Barthes, M. Riffaterre, M. Głowiński, S. Balbus, R. Nycz). Dla każdego czytelnika poezji i eseistyki Daunysa, Wilno to konstrukt mentalny, wielowarstwowa struktura znaczeń, złożona metafora odnosząca się do konkretnego miejsca na mapie Europy Północno-Wschodniej, politycznego centrum niepodległej od 1990 roku Republiki Litewskiej. Już wczesna liryka Daunysa z debiutanckiego tomu Metų laikai [Pory roku, 1985] odwołuje się do tematyki miejskiej, która z czasem stanie się także ważnym motywem jego eseistyki. To tutaj po raz pierwszy pojawiły się tematy, metafory i symbole, które twórca rozwijał (przetwarzał) przez kolejne dziesięciolecie: miasta mitu, miasta natury, miasta wiary. Dorobek poetycki Daunysa ilustruje proces ewolucji od miasta osobistego i psychologicznego (zindywidualizowanego miejsca przeżyć podmiotu lirycznego, w którym historia dzieje się tu i teraz) do meta-miasta i filozofii miasta (idei Wilna ponadczasowego, wspólnotowego, sakralnego). V. Daunys był obdarzony wyjątkowym darem uważności, dlatego w swojej twórczości (i twórczej działalności) tak konsekwentnie i umiejętnie, na poziomie estetycznym, etycznym, filozoficznym i teologicznym, rozwijał ideę Wilna jako wielogłosowego centrum ojczyzny, bałtyjskiej kolebki litewskości i zarazem domu wielu języków, kultur i narodów. Źródłem inspiracji była dla niego kultura litewska i kultura europejska (głównie literatura oscylująca wokół zagadnień egzystencjalnych i ontologicznych; filozofia chrześcijańska i egzystencjalna; ale także historia, muzyka, architektura i fotografia), osadzone na mocnym fundamencie chrześcijańskim (Biblia). Przełożone na język współczesnego miasta i doświadczenia czasów przełomu, utworzyły fascynującą swoją wielorodnością intertekstualną siatkę znaczeniową Wilna.

Piśmiennictwo religijne polskich Tatarów w okresie powojennym (1945–1989)

Religious Literature of Polish Tatars in the Post-War Period (1945–1989)The article opens with a general overview of the socio-political situation of the Tatars and the specificity of their religiosity in the People’s Republic of Poland (1945–1989), leading to the main part: an analysis of ephemeral religious prints created and distributed by Polish Tatars. The description of the sources is introduced with a presentation of the broad socio-political context which determined the functioning of this minority after World War II. The study characterises the basic types of religious literature of the Tatars: (a) traditional manuscripts, (b) periodicals and publishing activities, (c) ephemeral prints. It also considers the significance of these types of literature in the period between 1945 and 1989. The analysis of seven prayer books and three teaching materials provides the basis of general observations concerning ephemeral religious prints created by Polish Tatars after World War II. The analysed sources have not as yet been studied by researchers. Piśmiennictwo religijne polskich Tatarów w okresie powojennym (1945–1989)Artykuł rozpoczyna się od przybliżenia położenia społeczno-politycznego Tatarów w PRL-u oraz specyfiki ich religijności, by dojść do szczegółowych kwestii, związanych z analizą religijnych druków ulotnych opracowanych przez polskich Tatarów. Charakterystykę opartą na źródłach poprzedziło zatem przedstawienie szerokiego kontekstu społeczno-politycznego, który determinował sposób funkcjonowania tej mniejszości w Polsce po II wojnie światowej. Autorzy scharakteryzowali podstawowe typy piśmiennictwa religijnego Tatarów: a) tradycyjne rękopiśmiennictwo, b) czasopiśmiennictwo i działalność wydawniczą, c) druki ulotne. Zwrócono przy tym uwagę na znaczenie poszczególnych rodzajów piśmiennictwa w okresie 1945–1989. Charakterystyki religijnych druków ulotnych, opracowanych przez polskich Tatarów po II wojnie światowej, dokonano na przykładzie 7 modlitewników oraz 3 materiałów dydaktycznych. Dokumenty te dotąd nie były przedmiotem badań naukowych.

Report from the 13th International Conference on Researching and Applying Metaphor: "Metaphorical Creativity in a Multilingual World" (Hamar, Norway, 18–21 June 2020)

Report from the 13th International Conference on Researching and Applying Metaphor: Metaphorical Creativity in a Multilingual World (Hamar, Norway, 18–21 June 2020)The RaAM 2020 conference on metaphor research was held online on 18–21 June 2020, hosted by the Inland Norway University of Applied Sciences (INN) in Hamar, Norway. The aim was to exchange ideas and research findings of historians, culture studies specialists, and cognitive linguists from all around the world. The theme of the event was Metaphorical Creativity in a Multilingual World, including the following areas: multimodal metaphor, metaphor in spoken discourse, metaphor in gesture, metaphor in cross-cultural communication, metaphor and translation, metaphor and film, metaphor in education. Among the large group of researchers, specialists from Lithuania and Latvia presented their findings in metaphor research based on local data (Lithuanian media, posters, advertisements and billboards, film translation into Lithuanian). Sprawozdanie z trzynastej międzynarodowej konferencji dotyczącej badania i zastosowania metafory pt. Metaphorical Creativity in a Multilingual World (Hamar, Norwegia, 18–21 czerwca 2020)Wirtualna konferencja naukowa RaAM 2020 poświęcona badaniom nad metaforą odbyła się w dniach 18–21 czerwca 2020 roku w Inland Norway University of Applied Sciences (INN) w Hamarze w Norwegii. Celem spotkania była wymiana myśli i wyników badań naukowych historyków, kulturoznawców i językoznawców kognitywnych z całego świata. Tematem konferencji była kreatywność metaforyczna w wielojęzycznym świecie i obejmował on następujące obszary: metafora multimodalna, metafora w dyskursie mówionym, metafora w gestach, metafora w komunikacji międzykulturowej, metafora i przekład, metafora i film, metafora w edukacji. Wśród licznych badaczy byli również specjaliści z Litwy i Łotwy, którzy zaprezentowali wyniki badań nad metaforą na podstawie danych ze źródeł krajowych (media litewskie, plakaty, reklamy i bilbordy, tłumaczenie filmów na język litewski).

„Sierp”, „Młot”, „Trybuna Radziecka”: tytuły polskojęzycznej prasy wydawanej w międzywojennym ZSRR

Sierp (The Sickle), Młot (The Hammer), Trybuna Radziecka (The Soviet Tribune): Titles of the Polish-Language Press Published in the Interwar USSRThis study is devoted to the titles of newspapers and magazines published in Polish in the USSR in 1918–1939. These periodicals are a reflection of a unique period – they were issued during the first decades after the 1917 revolution, under the conditions of state monopoly on information. The titles of newspapers and magazines had to conform to the single party line and ideology enforced in the USSR. The vocabulary used in the titles under scrutiny is discussed in the context of the features of Russian political propaganda at the time, as well as those of the Polish-language propaganda created on its basis. „Sierp”, „Młot”, „Trybuna Radziecka”: tytuły polskojęzycznej prasy wydawanej w międzywojennym ZSRRPrzedmiotem badania są tytuły gazet i czasopism publikowanych w języku polskim w latach 1918–1939 na terenie ZSRR. Periodyki te stanowią świadectwo szczególnej epoki – ukazywały się w pierwszych dekadach po rewolucji 1917 roku w warunkach państwowego monopolu informacyjnego. Tytuły gazet i czasopism zostały dostosowane do jednej linii politycznej i ideologicznej obowiązującej w ZSRR. Słownictwo wykorzystane w badanych tytułach prasowych zostało omówione na tle właściwości ówczesnej rosyjskiej propagandy politycznej i kształtującej się na jej wzór propagandy polskojęzycznej.

The Paradigm of Finnish Reviews of "Without Dogma" by Henryk Sienkiewicz: Observations on the Issue of Intercultural Communication and the Functioning of Common Motifs of European Culture

The Paradigm of Finnish Reviews of Without Dogma by Henryk Sienkiewicz: Observations on the Issue of Intercultural Communication and the Functioning of Common Motifs of European CultureThe translation of Henryk Sienkiewicz’s novel Without Dogma into Finnish, entitled Anielka (1913), generated considerable interest in the Finnish press, evidenced by as many as twelve reviews of the work. The article analyses these reviews, describes them in terms of a paradigm and presents their functioning on the book market. Taking into account cultural distance between Poles and Finns, the reviews are approached as a testimony to intercultural communication, which was enabled thanks to community – the paradigm of European culture and its common motifs, such as the mal du siècle or l’improductivite slave, the latter highlighted by Sienkiewicz and particularly interesting for Finnish reviewers. Cultural distance turns out to be a factor that reveals new aspects of interpretation of Without Dogma and, more broadly, the specificity of Finnish thinking about Poland. Paradygmat fińskich recenzji Bez dogmatu Henryka Sienkiewicza. Obserwacje dotyczące kwestii komunikacji międzykulturowej i funkcjonowania wspólnych motywów kultury europejskiejPrzekład powieści Henryka Sienkiewicza Bez dogmatu na język fiński pod tytułem Anielka (1913) spotkał się z widocznym zainteresowaniem prasy fińskiej, czego poświadczeniem jest aż 12 recenzji tego dzieła. Przedmiotem zainteresowania autora artykułu są te właśnie recenzje, które poddał analizie i opisał w ramach paradygmatu oraz przedstawił ich funkcjonowanie na rynku księgarskim. Biorąc pod uwagę odległość kulturową Polaków i Finów, autor opracowania potraktował te recenzje jako świadectwo komunikowania międzykulturowego, umożliwionego przez wspólnotę, jaką stanowi paradygmat kultury europejskiej i jego obiegowe motywy, jak motyw choroby wieku czy wyeksponowany przez Sienkiewicza motyw l’improductivite slave, szczególnie interesujący dla recenzentów fińskich. Odległość kulturowa okazała się czynnikiem odsłaniającym nowe aspekty interpretacji Bez dogmatu i – szerzej – specyfikę fińskiego myślenia o Polsce.